Sông nước miền Tây rộng mênh mang, chợ nổi cứ thế mà sinh ra, bám theo con nước lớn ròng, neo lại trong ký ức bao thế hệ. Giữa hàng trăm chiếc ghe xuồng chòng chành trên sông, có một thứ không thể lẫn đi đâu được – cây bẹo. Một cây sào cắm nghiêng trước mũi ghe, treo lủng lẳng vài nải chuối, vài trái bí hay đôi ba chùm ớt đỏ au. Không bảng hiệu, không tiếng rao, chỉ cần nhìn lên cây bẹo là biết ghe này bán gì.
Cây bẹo là linh hồn của chợ nổi, là thứ làm nên nét văn hóa độc đáo của miền Tây, nơi mà con người sống hài hòa cùng con nước. Nhưng rồi, thời gian trôi, những đổi thay kéo đến. Chợ nổi dần thưa bóng, cây bẹo cũng ít dần. Người ta nhớ về nó như một phần hồn quê, một hình ảnh gắn với những ngày xưa cũ – khi con nước còn đầy và lòng người còn tha thiết với ghe xuồng.
Table of Contents
ToggleSáng sớm, khi mặt trời còn đang ngái ngủ, mặt sông đã lao xao tiếng máy nổ, tiếng mái chèo khua nước, tiếng í ới mời mua, mời bán. Một phiên chợ nổi bắt đầu. Nhưng chợ nổi không giống chợ trên bờ, không có bảng hiệu treo ngay ngắn, không có tiếng rao lanh lảnh từ mấy cái loa phóng thanh. Thay vào đó, chỉ cần ngước mắt nhìn lên một cây sào cắm trước mũi ghe, người ta sẽ biết ghe này bán gì.
Cây bẹo – thứ ngôn ngữ độc đáo của sông nước, là cách mà những người thương hồ rao hàng với khách. Không cần cất lời, không cần quảng cáo rình rang, chỉ cần nhìn cây bẹo, khách có thể biết ghe này bán khoai, bán bắp hay có cả nải chuối chín thơm lừng.
Người miền Tây có ba quy tắc riêng cho cây bẹo:
Cây bẹo không đơn thuần chỉ là một cách buôn bán, mà còn là câu chuyện của đời sống thương hồ – những con người quanh năm lênh đênh theo con nước, lấy chợ nổi làm nhà, lấy chiếc ghe làm cần câu cơm.
Chợ nổi đâu chỉ có kẻ mua người bán, mà còn có cả những kiếp người trôi nổi theo con nước. Có những đứa trẻ sinh ra trên ghe, lớn lên trên ghe. Mỗi sáng, chúng ngồi thu lu trong khoang thuyền, vừa ăn chén cơm nguội vừa ngó ra sông, nơi cha mẹ đang vội vàng khuấy nồi nước lèo, gói từng phần xôi cho khách.
Những người phụ nữ thương hồ quen với cảnh “cơm nước trên sông, con cái trên ghe.” Họ vừa bán hàng, vừa đong gạo, vừa rửa rau, bữa ăn chỉ đơn giản là nồi cá kho mặn, đĩa rau luộc chấm mắm. Đêm về, họ tựa lưng vào be ghe, nhìn lên bầu trời lấp lánh sao, mà chẳng biết ngày mai nước ròng hay nước lớn, chợ có đông hay vắng.
Người đàn ông miền sông nước vững tay chèo, bám trụ với con nước dù nắng hay mưa. Có những chiếc ghe nhỏ, suốt mấy chục năm chỉ có hai vợ chồng già neo nhau giữa dòng. Cây bẹo là sinh kế, là niềm hy vọng mong manh, nhưng cũng là thứ níu giữ họ lại với cái nghề thương hồ đã ngấm vào máu thịt.
Ngày trước, chợ nổi đông vui như hội, ghe xuồng ken chặt, cây bẹo giăng giăng trên mặt sông như một khu chợ náo nhiệt giữa dòng nước. Nhưng rồi, đường bộ mở mang, chợ trên bờ mọc lên, người ta không còn cần ghe xuồng để buôn bán. Những người thương hồ lần lượt rời ghe, lên bờ lập nghiệp.
Những năm gần đây, nhiều chợ nổi đã vắng bóng cây bẹo. Một số chợ nổi như Cái Răng, Ngã Năm, Ngã Bảy vẫn còn đó, nhưng không còn đông đúc như xưa. Một số ghe bán hàng chỉ còn để phục vụ khách du lịch, bán nhiều hơn là trải nghiệm, giữ nhiều hơn là buôn bán.
Người già thương hồ nhìn con nước mà buồn. “Mốt mấy đứa nhỏ chắc không còn biết cây bẹo là gì nữa…” – câu nói nghe buồn như tiếng sóng vỗ vào mạn thuyền những chiều muộn.
Cây bẹo không chỉ là một cách bán hàng, mà còn là linh hồn của chợ nổi, của miền Tây sông nước. Nó là thứ làm nên nét đặc trưng không lẫn vào đâu được của vùng đất này, nơi mà mọi thứ đơn giản, mộc mạc mà đầy nghĩa tình.
Thời gian có thể đổi thay, nhưng mong rằng chợ nổi vẫn còn đó, vẫn còn những cây bẹo đong đưa trong gió, giữ lại một chút hồn quê cho mai sau. Bởi lẽ, mất đi cây bẹo, có lẽ chợ nổi cũng chẳng còn là chợ nổi nữa.
